REGNI MAIORIC. 1-29

REGNI MAIORIC.

(De
los textos en latín sólo se transcriben estas primeras páginas.
Yo
descargué el pdf y el formato txt, con muchísimos errores y trabajo
inmenso para corregirlos, supongo que de archive.org, en mi web
blog.ramonguimera.com subiré el pdf con este texto. En otros blogs
pondré el texto con enlace al pdf en archive.org)

In nomine Domini
Nostri IESV-CHRISTI, & eius gratia adiuuante, cum inter coetera
substantialia, quae pertinent ad bonam stabilitatem, conseruationem,
& prosperitatem cuiuslibet politiae, sit promulgatio, editio, &
obseruatio legum vtilium, & necessariarú (esta ú es nasal,
m, n), restringentium appetitus noxios incolarum illius politiae,
vt in ea politia honesté vivatur, alter alterum non laedat, &
vnicuiq; tribuatur ius suum. Cúm experientia docente, nec leges
ciuiles per ora Prineipum diuinitus promulgatae, nec statuta, Regum,
nec Ordinationes hac-(salta linea)cten⁹ in Maioricarum
Regno aeditae sufficiant, ad tantas varietates, & illicitos
conatus malorum hominum alter alterum se adinuicem defraudantes,
damnificantes, & opprimentes; ea propter Honorabilis Iacobus
Pontironi Domicellus, Nicolaus de Pax, Bernardus de Oleza, Legum
Doctor, Antonius Raynés, Ferrarius de Comellas, & Bartholomeus
Botelles lurati, Regni Maioric. Anni praesentis; virtute
priuilegij Regij, ipsis Iuratis, & Vniuersitati dicti Regni
indulti, super editione legum municipalium, statutorum, &
Ordinationum cum authoritate, & approbatione Honor, viri Pelagij
Vniz Militis, Regentis Gubernationem Regni
Maioricarum de Consilio Venerabilis Iacobi Lugaya Iuris periti
Asessoris sui, habitis plurimis tractatibus, colloquijs, consilijs, &
deliberationibus; super ordinatione, & aeditione infrascriptorum,
pro honore Regio, debita reparatione, ac reformatione status
Iudicorum, & Curiarum Regni Maioric.
necessitati, & vtilitati, euidenti
R. P. statuerunt, & aediderunt infrascriptas ordinationes, &
statuta: quae omnia dictus Honorabilis Regens, de dicti sui
honorabilis Assessoris consilio, prouidit, & mandauit seruari sup
poenis, in ipsis contentis, ac registrari in Curijs Gubernationis
Baiuliae (bájulo, batlle, balle), & Vicariae (vicario,
veguer, vaguer) Ciuitatis Maioricarum, mandáns (a con
virgulilla) ipsa voce praeconis publicari per loca publica, &
solita Ciuitatis Maioricarum; Vt nullus, per ignorantiam se valeat
excusare.

QVOD NULLA
QVERIMONIA SIVE
petitio, siue exceptio oblata per Procuratorem
admittatur, donec facta fuerit fides de potestate.
I.
Primo,
quod nulla quaerimonia, nullaque suplicatio, vel petitio, in Iuditio
admitatur per aliquem se praetendentem procuratorem, nisi sidem
faciat de sua procuratione; nisi principalis agens, eum ibidem
constituerit apud acta procuratoré (procuratorem). Et hoc idem
seruetur in procuratore praetendente se procuratorem Rei, scilicet
quod sua defensio non admittatur, nisi de suo mandato constiterit,
tus prefertur ad tollendum nullitates processuum. Et á Ciuili fiat
in medio, & in quacunque parte litis, si iam constitutos
procuratores mori vel abesse contigerit; vel Dominus principalis
cause duxerit illam per se; aut noui praetensi procuratoris procedere
velint in eisdem causis, & quaestionibus.

QUOD PROCURATOR,
TENEATUR
continuare Causam etiam in Causa Apellationis.
II.
Item quod
procurator, teneatur continuare ipsam Causam, & lItem, usque ad
sententiam inelusiué, & si appellauerit, & in aliquo
actu postea processerit, teneatur continuare, usque quó
sententia transeat in rem iudicatam; nec possit ipsi procurationi
renuntiare, ex quo ipsam semel suscepit, etiam dicendo quod sibi non
satisfit de salario.

QUOD PRINCIPALIS,
POSSIT PROCURATOREM REUOCARE, & ALIUM DE NOUO COSTITUERE.
III.
Item quod Dominus
prineipalis Causae, possit procuratorem mutare, & reuocare, &
alium de nouo constituere, dutamen (la u con un signo arriba),
in continenti faciat fidem in processu, ut dictum est; posito quod
talis procurator qui removebitur esset effectus Dominus litis.

QUOD PRINCIPALES POSSINT EORUM
causas per seipsos ducere, quod si fuerint semel
per
aliquam assignationem appraehensi,
Citentur cedulis.
IIII.
Item, quod si actor,
vel reus, non vult causam ducere per procuratorem, sed per se
ipsum;ex quo semel aliqua assignatio, illum personaliter
apprehenderit aliae subsequentes assignationes sibi fiant, si
reperiatur: alias aurem si non reperiantur non fiant, & intimetur
in sua habitatione, seu cum cedulis affingendis in Ianuis hospitij,
vbi suum fouebit domicilium: & valeant tantum, quantum si
personaliter sibi essent facte, usque
ad deffinitiuam sententiam inelusiué: & hoc etiam habeat
locum i forensi, & extraneo; nolente litigare per procuratorem
dum tamen domus in qua hospitabitur sit nota; alias citari possit cum
cedulis, in ianuis curiarum ponendis.

QUOD QUERINONIA
NON ADMITTATUR
absque iuris firma (.)
V.
Item quod quod
quaerimonia non admittatur, nec etiá (etiam) petitio,
nisi cum firma iuris expressa; cui Reus, vel suus procurator,
respondere teneatur infra vnicam diem, directé negando, vel
confitendo cum firma iuris expressa: qua lapsa dilatione, habeatur, &
censeatur in facto, & in iure pro responso, & pro firmato de
iure, ac si responsum fuisset negatiué, cum firma iuris
expressa: nec alia exceptio, vel dilatio proponi valeat per reum,
vel eius procuratorem ad impediendam dictam responsionem directé
faciendam. Exceptis tamen personis, in
factis, & negotijs alienis succedentibus, & iustam
ignorantiae causam habentibus. Et facta debita verificatione per
querelantem, respondere teneatur quaerimonie expositae infra vnicam
dilationem directé, & cum firma Iuris: alias habeatur pro
responso negatiué: & firmato de Iure procedatur in causa. Et
Nottarius, seu Scriba cause contrafaciens, pro qualibet
vice, ineurrat poenam centum solidorum.
(100 sous, sueldos,
solidos)

POST FIRMAM DANTUR
X. DIES AD RES-
pondendum, & ponendum dilatorias exceptiones,

& Iudicum recusationes.
VI.
(A la izquierda, margen)
Vide Pragmat. erectionis Reg. Audientiae.

Item si secuta
responsione negatiué, tacité, vel expresse, facta quaerimonia,
contingat supplicationem, libellum, vel petitionem offerri: vel iam
oblatis cum ipsa quaerimonia, per actorem ad vlteriora
procedi; fiat, & sequatur assignatio reo conuento decem dierum ad
responsionedendú dictae supplicationi, libello, seu petitioni,
directé lité (e con virgulilla) contestando. Infra quos
decem dies praefixos, dictus reus quasuis proponere possit, & debeat omnes, & quascunque dilatorias habeat exceptiones ad
quas vlterius non audiatur; nisi Euangelico iuramento afferuerit, eam
quam proponere vel allegare voluerit de nouo fuisse exortá, seu ad
eius notitiá nouiter pervenisse: ad quas exceptiones probandas detur
terminus peremptorius, arbitrio Iudicis, secundum qualitatem ipsarum.
Infra quam etiam actionem proponere teneatur ipse reus, quascunque
habuerit recusationes aduersus iudicem, coram quo conuenitur,
vlterius nó audiendus. Verú, vbi exceptio, vel recusatio legitima
infra dictos decem dies proponitur; dicta assignatio non currat,
donec, & quousque dicta exceptio, siue recufatio finita fuerit:
que probari habeat infra tres dies, & infra alios tres terminari
continuos; & his pronuntiatis, locum non habere: currant reo tres
dies ad lItem contestandam, alias habeatur pro contestata negatiué,
alia intimatione minimé expectata.

DE FORMA
RECUSATIONUM IUDICIS
vel Assessoris.
VII.
Item siquis voluerit
aliquem Iudicem ordinarium, vel eius Assessorem recusare, teneatur, &
debeat, infra dictam dilationem causas legitimas in forma iuris
opponere. Et medio iuramento aduerare, quod illas malitiosé non
proponit, nec diffugiosé; immo credit eas veras fore, &
probabiles, ac legitimas: quas tamen, infra tres dies peremptorié
prefigendos probare teneatur coram Honor. Gubernatore. Quibus
recusationibus non probatis, vel cognito, & declarato illas non
procedere, talis recusans censeatur eo ipso condénatus in omnibus
expensis, quas alterá partem facere oportuerit. pro quibus fiat
executio in continenti, cessante apellatione, & procedatur in
causa; & si cognitum fuerit locum habere dictas recusationes,
statuimus quód loco recusati Iudicis, alius non suspectus
detur, & assumatur, & non adiunctus.

QUOD LIS NON
DIFFERATUR, PROPTER
petitas expensas, si mutatur iudicium, vel
petitio.
VIII.
Item si propter
mutationem iudicij, vel correctionem alicuius petitionis, seu
instantiae obtentae per alteram partem, peterentur missiones, quód
propter ipsam petitionem ipsa lis vlterius prosequi
non impediatur, sed quod de ipsis expensis in sententia diffinitiua,
ratio habeatur.

QUOD UTRIQUE PARTIUM
FIAT ASSIGNATIO
ad ponendum de facto.
IX.
Item quod factis
positionibus, & articulis per actorem, vel renuntiato per eum ad
ponendum, fiat assignatio reo vnica decem dierum ad ponedum, &
articulandum, quidquid ponere tamen, & articulare voluerit de
facto, vlterius non audiendus: vel si actor praetermiserit in causa
procedere, stante, & requirente reo detur vnica dilatio sex
dierum eidem actori peremptorié, & praecisé ad ponendum, &
articulandum. Qui articuli, & positiones, fiant, & fieri
debeant per vtramq; partem in vulgari lingua, & Ydiomate
Regni Maioricarum. Et cum actor, siue reus praesentat articulos,
positiones, siue capitula; in continenti teneatur, & habeat illas
medio luramento aduerare etiam absente parte; aliás habeatur pro non
praesentatis, & pro tali adueratione, per scriptorem aliquid pro
salario non recipiatur.

QUOD FIAT ASSIGNATIO
REO AD
Triplicandum.
X.
Item, si contingat
actorem replicare, facta assignatione vnius diei ad respondendum;
quod (a partir de ahora, el quód lo escribiré quod, no sé a qué
viene esta mania de escribir tildes en latin, y la de las tildes
nasales) detur, & fiat assignatio seu dilatio trium dierum
reo ad triplicandum.

QUOD DEPOSITIONES
TESTIUM, CONTINVENIUR
& stribantur in vulgari sermone.
(la lengua vulgar, vulgari lingua, Ydiomate Regni Maioricarum, la
lengua del vulgo, en contraposición al latin)
XI.
Item quod si sicut
omnes articuli, positioines, seu capitula debent (ut dictum est
supra) fieri, & presentari in vulgari Ydiomate, seu linguá
Maioric. pari modo, depositiones, seu attestationes
testium, continuentur, & fiant per scriptores causarum in
vulgari, in omnibus instantijs quarumcúque causarum.

QVOD FIAT ASSIGNATIO
REO AD 
probandum.
XII.
Item, quod productis
testibus, & datis probationibus per actorem, vel renuntiato
productioni testium, detur reo vnica dilatio peremptoria decem
dierum, ad probandum pro prima, secunda, &
tertia productione; quá lapsa, de coetero non admittatur: (cessante
tamen impedimento Iudicis, vel Nott. Scribae ipsius causae:) nisi cum
solemnitate legali arbitrio Iudicis, videatur quarta productio
coneedenda; que (la e tiene un ganchito como la ç)
solum contineat quinque dies, vel minus, si dicto Indici videatur,
iuxta numerum testium, & loci distantiam, Itaquód vlterius, per
Iudicem nullatenus valeat prorogari. Adijcientes quod vbi actor
forsitan intermittat, vel omittat in causa amplius procedere, hoc
instante reo, detur eidem actori, vnica dilatio decem dierum
peremptoria, ad pobandum; eo ad quartam etiam cum
solemnitate legali requisita, nullatenus admisso: cum iura magis
faueant reo, quam actori.

DE FORMA IVRAMENTI
CALVMNIAE,
& poena non
iurantis.
XIII.
Item quod si petatur
Iuramentum Calumniae ab ipso prineipali presente, vel procuratore ad
hoc speciale mandatum habente: quod illud, immediaté praestetur ab
vtraque parte & illo mediante,
respondere habeat verbo, in praesentia Nott. seu scribe ipsius
causae, infra vnam diem pro prima assignatione; nulla facultate sibi
data; illud in scriptis defferendi. Et responsiones scribantur in
fine dictorum capitulorum, sicut pluries extitit iam practicatum. Et
nisi in secunda assignatione alterius diei illud praestiterit
calumniae Iuramentum; quod habeat fieri iussu Iudicis, mediante
scriba causae, & sub cominatione, quód aliás capitula habeantur
pro confessis ipso facto, sine alia Iudicis prouisione.

DE ASSIGNATIONE,
QVOD TEMPVS AD
probandum currat
post praestitum iuramentum calumniae.
XIV.
Item si pendente
assignatione facta ad probandum, dictum calumniae iuramentum petatur:
quód ipso praestito, illicó dicta assignatione facta ad probandum,
tempus currat, debita intimatione
procuratori facta; alias dicta assignatio á dicta intimatione
currere incipiat.

QVOD VLTRA MARINA
DILATIO PETATVR IN
prima assignatione, facta ad probandum.
XV.
Item, quod si aliqua
pattium litigantium requirat dilationem sibi coneedi, & dari
vltramarinam ad probandum, habeat illam petere in prima dilatione, &
peremtporia (peremptoria) sibi data ad probandum.
Itaque, in quarta etiam cum solemnitate legali requisita, nullatenus
admittatur, seruata tamen forma regiae Ordinationis.

QVOD FIAT VNA
ASSIGNATIO AD PVBLICANDVM
Testes, & alia
ad objiciendum.
XVI.
Item, quód vnica
dilatio detur vtrique partium, vnicam diem continens, ad videndum,
seu audiendum, publicationem testium: nisi de voluntate partium,
maior, seu breuior dilatio recipiatur: & alia vnica dilatio detur
ad obijciendum contra personas, & testium productorum. Postquam
quidem, assignationem, ad dictam publicationem factam, si nihil
fuerit legitimé cóntra dictum, ipso facto pro publicatis habeantur.

DE ASSIGNATIONE AD
PROBANDVM OBIECTIONES.

XVII.

Item, si contingat,
positiones aliquas, seu capitula obiectionum, contra personas, vel
dicta testium poni, ab aliqua partium: quód objiciens, habeat illas
probare, infra aliam vnicam, & peremptoriam dilationem, arbitrio
Iudicis moderádam, dú tamen, non excedat terminum trium dierum. Et
hoc nisi esset petita longinqua (longa, llonga, larga, llarga)
dilatio extra Regnum, vel Ciuitatem Maioricarum.
(Civitatem; ciutat de Mallorca, o sea, Palma)

DE ASSIGNATIONE AD
PRODVCENDVM

scripturas, &
objiciendum contra illas. (doble l, geminada, con un corto
espacio, il.las, ellas, elles; ses illes viene de ipsas insulas, ipsa
insula, sa illa; la isla)

XVIII.

Item, quod post
terminos praedictos, fiat vnica, & peréptoria assignatio,
arbitrio Iudicis moderanda: dum tamen non excedat terminum trium
dierum ad producendum instrumenta, & quascunque scripturas, datá
post modum dilatione vnius diei, ad objiciendum contra instrumenta, &
scripturas ex aduerso productas, quá lapsa dilatione de coetero non
audiatur objicere volens; cessante legitimo impedimento Nottarij, vel
Scribae ipsius causae, vel Nottariorum in quorum posse, dicta
instrumenta, vel scripturae producendae fuerint, vel extiterint,
nolentium copiam illorú, dare parti petéti.

QUOD FACTIS CIPIIS,
CVRRAT ASSIGNATIO

Ad objiciendum.

XIX.

Item, quod factis
copijs instrumentorum, & scripturarum productarum, ineontinenti,
ipso facto ineipiat currere, & labatur dicta assignatio data ad
objiciendum: facta intimatione domino, vel procuratore, cui copia
actorum, est parata.

DE FORMA
ASSVMENDORVM PROCERVM

& quod in
interloqutorijs ferendis, non assumantur
proceres, nisi sint fori
declinatoriae.
XX.

Item, quód seruatis
omnibus terminis supradictis, deducta causa in articulum sententiae,
in qua non sit necessarium renuntiare & coneludere; detur vnica
dilatio vnius diei vtriq; partium ad
conueniendum de proceribus, qua lapsa, nisi partes coneordauerint
(Iudex ex officio) ducat illos sibi proceres, quos placuerit eligere
assumendos. Hoc tamen declarato; ut in interloquutorijs ferendis,
super dilatorijs exceptionibus, vel preiudicialibus processuum) &
non causae; Iudices ordinarij, cum consilio suorum Assessorum tantum,
& delegati, absque procerum consilio, procedere debeant: exceptis
tamen fori declinatoriis exceptionibus. Hoc adiecto: quód si
contingat, partes litigantes, vel ipsarum procuratores, comparere
coram Iudice ordinario, vel delegato, & allegare de ipsorum
Iuribus, vel petere sententiam; nulla facta mentione seu petitione de
proceribus interueniendis, in casibus in quibus habent interuenire,
(vt predidum est) quód ineontinenti finitis allegationibus cum
aduocato, vel sine, tacité censeatur esse renuntiatum
consilio procerum: & ad sententiam

ferendam, Iudex
procedat, consilio procerum non expectato.

ELECTIS PROCERIBVS,
FIAT ALIA ASSIGNATIO,

ad dicendum, &
allegandum.

XXI.

Item, quod lapsa
dicta dilatione, electis, seu adhibitis iam proceribus; detur dilatio
ad aliam diem: certa hora praefixa, ad habendum aduocatos; si
illos habere potuerint, vel voluerint. Sin
autem; detur alia dilatio peremptoria, ad aliá diem fequentem; ad
dicendum, & allegandum de iuribus eorum coram Iudice, &
proceribus. Et nulla alia data dilatione & assignatione siue
compareant partes, siue non; procedatur ad coneordandam sententiam
diffinitiuam. Sed in interloquutorijs, sit vnica, & vnius diei,
dumtaxat dicta dilatio: (cessante tamen, in omnibus, legitimo
impedimento) & fidem habeat facere Iudici, infra ipsas (ses en
mallorqui) dilationes illud volens probare, de cetero non
audiendus.

QUOD PROCERES SINT
IN IVDICIO HORA ASSIGNATA.

XXII.

Item, quia propter
difficultatem, quam multoties ingerunt proceres electi, illi
praesertim, qui salarium recipere nó consueuerút, in
veniendo hora partibus praefixa; ad dicendum, & allegandum, &
coneordando Sententiam: vt tamen lites, & questiones plus debito
non prorogentur, Statuerunt, & ordinauerút quod Iudices
ordinarij, vel delegati, in eisdé causis, cópellant &
compellere possint, & debeant illos proceres electos, per
impositiones, & exactiones penarum, omni appellatione remota,
cessante tamen legitimo impedimento.

QVOD NON COMPARENTES
PROCERES HORA

assignata, exoluant
poenam, & mulctentur.

XXIII.

Item, si contingat
aliquem, vel aliquos ex dictis proceribus, non adesse hora assignata,
ad dicendum & allegandum vel in coneordatione sententiae,
(cessante dicto impedimento:) quód tunc dictus Iudex, sine
impedimento dictae poenae, quam remittere non possit, assumat illico
alios proceres, loco dictorum absentium subrogandos; nisi partes
ibidem convenerint, de eisdem Proceribus eligendis: quoniam Iudex,
locú dare debet, pro ut de eisdé conueniát. Et assignetur
partibus, ad audiendum aduocatos earum, & ad sententiam
coneordandum: omni apellatione remota.

QVOD FIAT VNICA
ASSIGNATIO, AD

audiendum
sententiam.

XXIV.

Item, quod fiat
vnica assignatio, & peréptoria dilatio vnius diei, certa hora
praefixa, ad audiendum sententiam interlocutoriam vel difinitiuam;
quae publicetur partibus praesentibus, vel altera per contumatiam
absente, nulla contradictione, vel appellatione admissis.

QVOD VICTVS,
HABEATVR PRO CONDEMNATO

in expensis.

XXV.

Item, quod pars
victa, per sententiam interloquutoriam vel diffinitiuam transactam in
rem Iudicatam, teneatur ipso Iure, & condemnata irreuocabiliter
censeatur ad soluendum, & resarciendum parti obtinenti, dum tamen
obtineat, in omni eo quod in iudicio deduxerit petendum, omnes
expensas factas, in causis, & litibus, tam prineipalibus, quam
apellatorijs, & alijs omnibus postea ineumbentibus; esto quod
Iudex, seu Iudices, nullam, seu aliquam de his fecerint mentionem.
Iustum est enim, & legibus approbatum quód victus, victori
teneatur in omnibus expensis: reservata facultate Iudici, seu
Iudicibus, quibuscunque in casibus praemissis, absoluendi
subcumbentem, a dictis expensis (si videbitur ex causis Iustissimis,
& rationibus, victum á calumnia excusari) ipsorum iudicum
coneientias, super hoc onerando. Et pari modo teneatur actor reo ad
omnes expensas litis, si cótingat reum ipsum, á petitis contra eum
absolui: Etiam si Iudex, de his nullam fecerit mentionem, vt supra.

SECVNDA INSTANTIA.

DE TEMPORE, ET FORMA
INTERPONENDARVM

appellationú; tam a
diffinitiua, quam ab interloquutoria

XXVI.

Item quód quicunque
appellans siue ab interloquutorijs, siue a grauamine, siue á (estas
á en latin las escribiré a, a no ser que el ocr ya la ponga con
tilde) diffinitiua; teneatur, & debeat suam appellationem, ab
interloquutoria, vel grauamine, infra tres dies; & a diffinitiua,
infra decennium, a tempore illati grauaminis, vel sententiarum
latarum computandos, in scriptis praesentare Iudici a quo in actis,
per Scribam processus continuandam, ad
tollendum fraudes, quas in hoc saepe fieri consueuerunt: Excepto quod
a diffinitiua, quis in continenti viua voce, (publicata sententia)
possit apellare; eius appellatio, mox in actis inferatur: aliás
censeatur non apellans, si tamen copia Iudicis a quo, possit haberi;
aliás in ejus absentiam, coram authenticis, & fide dignis
personis, talis apellatio interponatur.

QVOTIES, ET EX
QVIDVS GRAVAMINIBVS

appellatur ab
interloquutoria.

XXVII.

Item, quód ab
interloquutoria, vel grauamine nisi semel quis possit apellare; nisi
talis sit interloquutoria, quae absorbeat negotum prineipale,
secundum quod iam constitutum

est, & stylatum.
Et quód praetendens se grauatum a quacunque interloquutoria, vel a
grauamine appellans teneatur causas grauaminum in scriptis exprimere
in ipsa apellatione, alias censeatur non appellans; nec possit alias
causas, quam expressas, prosequi in appellatione. Nec illam
appellationem iustificare ex nouis causis vel de nouo probandis.

QVOD APPELLANS AB
INTERLOQVTORIIS, VEL GRA-

uamine, non
admittatur ad probandum, vel ponendum

causas grauaminum,
nisi illae in
facto consistant.

XXVIII.

Item quód appellans
ab interloquutoria, vel grauamine non admittatur ad ponendum, vel
probandum, coram Iudice appellationis causas grauaminum, &
expensas in appellatione, nisi in facto consistant. Nec sit
necessaria assignatio ad ponendum, vel probandum grauamina: sed fiat
statim assignatio vnica ad dicendum, & allegandum; in qua partes

teneantur suos (si
voluerint) habere Aduocatos, & Procuratores (Procura-ores).
Et ipsa lapsa assignatione, fiat alia assignatio peremptoria ad
audiendum sententiam, vt est dictum, & iam statutum in prima
Instantia.

QVOD APPELLANS
CAVEAT RRO EXPENSIS

vtriusque
Instantiae.

XXIX.

Item quod pars victa
per vnam sententiam diffinitiuam seu interloquutoriam (Etiam si ab ea
legitimé appelletur, & prossequi appellationem voluerit) non
admittatur ad prosequendum dictam apellationem, nisi caueat idoneé
de expensis in prima factis; & satisdet, de fiendis. Si vero
appellans (prossequi volente appellato) supersederet, nolens idoneé
cauere cum possit infra triginta dies computandos a die interpositae
appellationis, habeat facultatem praestandi dictam idoneam cautionem.
Quibus elapsis, habeatur dicta appellatio pro deserta, & non pro
facta. Sin autem idoneé cauere non poterit propter paupertatem
(pobreza), vel quia fideiussores invenire non potest quód
habeat suo iuramento firmare, & cótinuó (la tilde de la
primera o es como una virgulilla ascendente, es como una tilde nasal,
con o com) procedatur in appellatione, &, in prosecutione
illius.

CORRECTIO
PRAECEDENTIS CAP.

Post modum autem die
Lunae xvj mensis Martij anno á Natiuitate Domini Millesimo
Quadringentesimo sextodecimo Honarab. Pelagius Vniz
Regens Officium gubernationis Maióric. de Consilio Vener.
Iacobi Lugaya Assessoris Gubernationis Maioric. quandam papiri
sedulam tradidit Curiae Gubernationis, correctionem
xxviiij capituli Ordinationum Curiarum nouiter editarum, continentem,
tenoris sequentis.

Et primo corrigunt
vigesimum nonum Capitulum incipiens. Item quod pars victa per vnam
&c. & statuerunt quod pars victa appellans, iuxta formam
ipsius capituli (si sibi visum fuerit ) instante altera parte per
iudicem assignatum, quód infra decem dies praestet cautionem idoneam
pro expensis in prima instantia factis si condemnatus fuerit, &
de fiendis in ipsa appellatione, si non fuerit, vel infra ipsum
terminum, casu quo idoneam praestare non poterit cautionem cum
Iuramento non se excusauerit, & iuratoriam non praestiterit; ipsa
appellatio ipso iure habeatur pro deserta. Et haec correctio
extendatur ad pendentia per appellationem; quód scilicet detur
dictus terminus decem dierum, vt euitentur super his materia
iurgiorum.

ORDINACIONS, Y SVMARI DELS PRIVILEGIS, CONSVETVTS, Y BONS VSOS DEL REGNE DE MALLORCA.

ORDINACIONS,

Y SVMARI DELS

PRIVILEGIS, CONSVETVTS, Y BONS VSOS DEL

REGNE DE MALLORCA.

DONATS A LA ESTAMPA PER ANTONI MOLL,

Notari, Sindich, y Archiver perpetuo de la

Vniversitad de dit Regne.

Comensats a Imprimir essent Iurats los M. Ill. y Magh. SS.

Ignaci de Torrella, Agusti Palou, Hieroni Pont des Mur,

Ioseph Amer, Iaume Matheu Suñer, y Hieroni Denus,

Y FINITS.

En tems dels M. Ill. y Maghs. SS. Francesch Brondo

Thomas Garriga, Iaume Morell, Gabriel Amengual,

Francesch Serra, y Iaume Llinás Iurats lo present

Añy. (Ni anno, ni ano como en galego, ni año, ni any, sino añy, con ñ y "y griega", en chapurriau "añ")

En Mallorca en Case de Pera Guasp 1663.
(Igual es familia de Pere Ferrer Guasp)

D. PHELIPE POR LA GRATIA DE DIOS REY DE

Castilla, de Aragon, de Mallorca, &c. y por su Magd.

Don Ioseph de la Nuza, y de Rocaberti Conde de Plasencia, visconde de Rueda, y Perellos Señor de la villa de Zeret en el Condado de Rossellon, y de las Baronias de Villarig, y Monbuy, del Conseio del Rey nro (la n tiene como una tilde o virgulilla) Señor, lugartiniente, y Capitan General del presente Reyno de Mallorca, é Islas adjacentes. Por quanto por parte de los Magnificos Iurados del presente Reyno, nos ha sido suplicado fuessemos servidos conceder licencia á Pedro Guasp Impresor, para poder imprimir vn libro intitulado: Ordinationes del Reyno de Mallorca, &e. Conpuesto é Peticion de dichos Magnificos Iurados por Antonio Moll Nott. Sindico, y Archiuero de la Vniversidad. Y nos teniendolo por bien: Por tanto por tenor de las presentes damos licencia, y facultad á vos dicho Pedro Guasp Impressor para que le podays imprimir en este Reyno. Sin aprovar lo contenido en el, sino para que se tenga notitia de lo que en el se refiere.

Dat. en Mallorca á 24. Abril 1663.

El Conde de Placencia.

Vt. Martorell Regens.

De Mandato suae Illmae. Dominationis
Mathias Garcia Nott. Secretarius Regiae A.M.

ORDINATIONES

NOVAE, VVLGO DICTAE DE MOSSEN PELAY
VNIZ.

NOVAE ORDINATIONES AEDITAE

sive facta in Maioricis per Magnificos Iuratos Regni,
super tractandis causis, * litibus. die xx. mensis Decem-
bris. Anno â nativitate Domini. Mccccxiij (1413). Gu
bernante multum Magnifico Viro Pelagio Vniz, (Pelayo Uniz)

Milite Strenuo, cuius denominationem nunc retinent.

CRIDA.

Ara hojats que notifique a tot hom generalment de qualsevol lley, condicio, ó estement sia, lo Molt Honorabble Mossen Pelay Vniz Caualler Regent la Governacio de Mallorca. Que com los Honorabbles en Iaume Pontiró, en Nicolau de Pax, Misser Iuan Bernat de Oleza Doctor en lleys, Antoni Reynes, Ferrer de Comelles, en Bartomeu Botelles, Iurats lo Añy corrent del Regne de MALLORQVES á honor del Señor Rey, é per bon gouern del Regne de MALLORQVES, á cessar moltes diformitats, é excessos, é mals vsos de moltes males persones; e reduir tots los habitadors del dit Regne á bon estament, é regle, é bona conseruacio, e endresse; Ab Concell de Honorable Misset Iuan Berard Saui en dret, Aduocat llur, é de la dita Vniuersitat é de mols altres DD. é sauis en dret, é altres Sauis, é notables Personas: hajen fets certs ESTATVTS, é ORDINACIONS ques deguen seruar en la present Ciutat, é Regne de MALLORQVES; é aquells ESTATVTS, é ORDlNACIONS segons dret comu, e Priuilegis del Regne hajen presentades al dit Honorable Regent la

Gouemacio, que aquelles examinás, Authoritzás, é aprouás, é manás esser obseruades ab imposaments de diuerses penes. Lo qual Honor. Regent la Gouernacio, aquelles ha regonegudas, é examinades, é vistes moltes, é diuerses vegades, é ab solemne Consell, del Honor. Misser Francesch Morro Aduocat Fiscal del Señor Rey, é de moltes altres notables perçonas, Doctors, é Sauis en dret; é altres notables Ciutadans aquellas haje lloades, e aprouades é authoritzades ab imposaments de diuerses penes als fahents contra aquelles. Las quals per la longitud de llur tenor, é continencia nos podrien bonament al present publicar per estes. Per tant lo dit Honor. Regent, ab veu de la present intima, y notifica, é publica generalment la editio, é promulgació dels dits ESTATVTS, é ORDlNACIONS ab llurs penes manant á tots que aquelles deguen tenir, é obseruar segons llur sciencia, tenor, é concientia: é no fer contre aquelles en alguna manera, sots incorriment de les penes en aquelles imposades. Certificant á tots generalment, que les dites ordinacions trobará registrades en les Corts de la gouernacio, é del Balle de Mallor. é del Veguer de la Ciutat, ahont podran aquelles llegir, é veure; é pendre de aquelles trellat; perço que de la obseruancia de áquelles ningu nos pugue escusar. Datt. Máioric. vigesima mensis Decembris. Anno á Natiuitate Domini nostri Iesu Christi Millesimo Quadringentesimo decimo tertio.

REGNI MAIORIC. 3

(De los textos en latín sólo se transcriben estas primeras páginas.
Yo descargué el pdf y el formato txt, con muchísimos errores y trabajo inmenso para corregirlos, supongo que de archive.org; en mi blog Ramón Guimerá subiré el pdf con este texto. 

In nomine Domini Nostri IESV-CHRISTI, & eius gratia adiuuante, cum inter coetera substantialia, quae pertinent ad bonam stabilitatem, conseruationem, & prosperitatem cuiuslibet politiae, sit promulgatio, editio, & obseruatio legum vtilium, & necessariarú (esta ú es nasal, m, n), restringentium appetitus noxios incolarum illius politiae, vt in ea politia honesté vivatur, alter alterum non laedat, & vnicuiq; tribuatur ius suum. Cúm experientia docente, nec leges ciuiles per ora Principum diuinitus promulgatae, nec statuta, Regum, nec Ordinationes hac-(salta línea)cten⁹ in Maioricarum Regno aeditae sufficiant, ad tantas varietates, & illicitos conatus malorum hominum alter alterum se adinuicem defraudantes, damnificantes, & opprimentes; ea propter Honorabilis Iacobus Pontironi Domicellus, Nicolaus de Pax, Bernardus de Oleza, Legum Doctor, Antonius Raynés, Ferrarius de Comellas, & Bartholomeus Botelles lurati, Regni Maioric. Anni praesentis; virtute priuilegij Regij, ipsis Iuratis, & Vniuersitati dicti Regni indulti, super editione legum municipalium, statutorum, & Ordinationum cum authoritate, & approbatione Honor, viri Pelagij Vniz Militis, Regentis Gubernationem Regni Maioricarum de Consilio Venerabilis Iacobi Lugaya Iuris periti Asessoris sui, habitis plurimis tractatibus, colloquijs, consilijs, & deliberationibus; super ordinatione, & aeditione infrascriptorum, pro honore Regio, debita reparatione, ac reformatione status Iudicorum, & Curiarum Regni Maioric. necessitati, &

vtilitati, euidenti R. P. statuerunt, & aediderunt infrascriptas ordinationes, & statuta: quae omnia dictus Honorabilis Regens, de dicti sui honorabilis Assessoris consilio, prouidit, & mandauit seruari sup poenis, in ipsis contentis, ac registrari in Curijs Gubernationis Baiuliae (bájulo, batlle, balle), & Vicariae (vicario, veguer, vaguer) Ciuitatis Maioricarum, mandáns (a con virgulilla) ipsa voce praeconis publicari per loca publica, & solita Ciuitatis Maioricarum; Vt nullus, per ignorantiam se valeat excusare,

QVOD NULLA QVERIMONIA SIVE
petitio, siue exceptio oblata per Procuratorem admittatur, donec facta fuerit fides de potestate.
I.
Primo, quod nulla quaerimonia, nullaque suplicatio, vel petitio, in Iuditio admitatur per aliquem se praetendentem procuratorem, nisi sidem faciat de sua procuratione; nisi principalis agens, eum ibidem constituerit apud acta procuratoré (procuratorem). Et hoc idem seruetur in procuratore praetendente se procuratorem Rei, scilicet quod sua defensio non admittatur, nisi de suo mandato constiterit, tus prefertur ad tollendum nullitates processuum. Et á Ciuili fiat in medio, & in quacunque parte litis, si iam constitutos procuratores mori vel abesse contigerit; vel Dominus principalis cause duxerit illam per se; aut noui praetensi procuratoris procedere velint in eisdem causis, & quaestionibus.

(Quizás continuará...)

DECLARATIO DVBIORVM PRAGMATICAE SANCTIONIS.

DECLARATIO
DVBIORVM PRAGMATICAE SANCTIONIS.

NOS
Phylippus Dei gratia Rex Castellae, Aragonum, Legionis,
vtriusque Siciliae, Hierusalem, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae,
Nauarrae, Toleti, Valentiae, Galitiae, Maioricarum, Hispalis,
Sardiniae, Cordubae, Corcicae, Murciae, Giennis, Algarbi, Algezirae,
Gibaltaris, Insularum Canariae, nec non Indiarum Insularum, &
terrae firmae maris Occeani Archidux Austriae, Dux Burgundiae,
Brauantiae, & Mediolani Comes Barchinonae, Flandriae, &
Tirolis, Dominus Viscayae & Molinae, Dux Atenarum, &
Neopatriae, Comes Rocilionis, & Ceritaniae, Marchio Oristani, &
Gotiani. Publicata Pragmatica sanctione super institutione nouae
Rotae in Regno Maioricarum, & insulis eidem adjacentibus per nos
edita quae data fuit in Aranjuez die xj. Maij. Anni proximem
praeteriti. M. D. lxxi. (texto anterior: MD lxxvi: 1571)
opportunum visum fuit nonnullorum dubiorum, quae ex aliquibus verbis
eiusdem Pragmaticae oriri poterant, & quae nobis proposita
fuerint; praesentem facere declarationem.

ET
primo quia propositum fuit quod multoties accidit, parum aut nihil
occurrere faciendum, ob carentiam causarum criminalium; quid tali in
casu curabit Iudex Regiae Curiae cum a commissionibus causarum
ciuilium, exemptus fit iuxta capitulum quartum (cruz, no se ve
bien?) inferius. Dicimus, sancimus, & declaramus, quod si
forte contingat (quod tamen raro, aut nunquam euenerit) nullos esse
reos in carceribus, aut extra carceres; nullas esse causas
criminales: nulla ve negotia criminalia, aut fiscalia, nullaque
crimina, vel delicta in Regno perpetrari, ad quorum animaduertionem,
inquisitionem, instructionem, & paersequutionem Iudicem Curiae
intentum, & occupatum esse opporteat: fatis negotij ei supererit,
si munus suum studio, examine, & discutione causarum ciuilium in
quibus sicut, & coeteri consiliarij votum praebere tenetur,
adimpleat, ut speratur.

Et
e conuerso quando vacabit ludex Regiae Curiae in causis criminalibus
instruendis quomodo assistet in Audientia, & audiet, tractabit, &
votabit causas ciuiles. Sancimus, & declaramus, quod tali casu
curet vtrique officio satisfacere.

Item
quia dubitatum fuit quis habebitur pro vltimo admisso, ex quatuor
Doctoribus Regiae Audientiae; vt Iudicis Regiae Curiae officium
exercere debeat, cum omnes quatuor simul
admittentur in principio nouae Rotae, an seruabitur quod in fine
capituli disponitur: super ijs dabitur per nos forma, & ordo
admissionis quando nominabuntur conciliarij; quam formam, &
ordinem tali in casu obseruari sancimus, & mandamus.

Item
quia ex verbis illis primi capituli dictae nostrae Pragmaticae. Ibi:
Cui Regiae Audientiae praesit &c. Dubitatur, an Locumtenens
Generalis, votabit in causis Ciuilibus, & Criminalibus, &
facit dubium quod disponitur in Capitulo quarto supra, quod vltimus
in votando sit Regens Cancel. Et in capitulo nono quod in casu
paritatis praeualeant vota cum quibus Regens cansellariam concurret,
etiam si praesideat Locumtenens Generalis in Regia Audientia: &
nihilominus in capitulo eodem nono dicitur, quod dictus Locumtenens
Generalis, concludere debeat &c. Et in cap.10. dictus Locumtenens
Generalis intentum aut votum suum non aperiat Sancimus, &
declaramus quod per dictam Regiam Pragmaticam non datur votum
Locumten. General, sed sola praesidentia, assistentia, &
interessentia in conciljs tam Ciuilibus, quam Criminalibus. Et quod
habeat concludere non infert votum neque ex eo quod dicitur quod
Locumtenens Generalis intentum aut votum suum non aperiat, datur ei
votum, sed imponitur ei lex ne consiliarij intellecto animi sui voto
intimididentur, vel ad complacendum eidem impellantur.

Praeterea
fuit dubitatum, postquam Doctores Regiae Audientiae congregati
fuerint in loco destinato, & hora statuta ad tractandum, &
votandum causas, an expectabunt Locumtenentem Generalem vbi adsit
antequam procedant ad dictam causarum tam Ciuilium, quam Criminalium
examinationem, & decisionem, non dum scientes, an iuste sit
impeditus. Sancimus, declaramus, statuimus, & ordinamus, quod
notificetur Locumtenenti generali congregatio; ita tamen, quod per
hoc non retardetur negotiorum, & causarum tractatus, &
decisio.

Propositum
etiam fuit in dubium, quod contingit multoties non esse causas
conclusas in criminalibus; aut alia negotia criminalia non occurrere:
propter quae sit necesse, congregare consilium criminale: ideo tali
in casu quid agendum ne frustra congregentur Doctores in consilio. An
excusabuntur Iudices Regiae Curiae, referente Locumtenente generali,
seu Regente Cancellariam, quod opus non sit congregari; ob carentiam
negotiorum Criminalium. Sancimus, & declaramus quod hic casus,
remaneat sub arbitrio nostri Locumtenent. Gener. & suo casu,
Regentis Cancellariam.

Item
super dubio proposito an in visitando carceres, interesse debebunt
Baiuli, & Vicarij cum eorum Assessoribus qui hactenus adesse
solebant; & aliquando Regius Procurator. Et quid de praecedentia
cum Doctoribus Regiae Audientiae, & Baiulo, & Vicario, &
Regio Procuratore quem Baiulus, & Vicarius praecedere solent.
Sancimus, statuimus & declaramus,
quod si Baiulus, aut Vicarius in loco aut Ciuitate in qua praesidet
Locumtenens generalis, in vim regiorum priuilegiorum aut alias, de
carceratis ad eorum prouisionem vel mandatum possunt cognoscere;
iussum est, quod intersint in visita carceratorum, quam faciet
Locumtenens Generalis, & Regium Consilium: ad effectum tantum, vt
ab eis, ac eorum Assessoribus dictus Locumtenens Generalis, &
Regium Consilium instrui valeat de causis capturae, & de meritis
inquisitionum; an per eos grauentur carcerati. Quod si cognitio eis
non competit, reis existentibus in regijs carceribus non concedatur
assistentia. Et super praecedentia inter Baiulum, Vicarium, Regium
Procuratorem, obseruetur consuetudo.

Et
quia ex verbis illis quarti capituli dictae nostrae Pragmaticae, ibi,
volumus palam, & publicem &c. dubitatum fuit an id
observandum sit indistincte, etiam in causis quantum cunque
minimis; cum per appellationem, in Regia Audiencia, aut alias
agitatae refferentur; quia sic opportebit semper ianuas Regiae
Audienciae apertas habere: nullus est enim qui pro
sua causa quantumcunque minima nolit aditum habere pro ut sunt
litigantes vt plurimum curiosi, & ad id proclives. Sancimus, &
declaramus remittendum esse prout cum praesenti remittimus arbitrio
dicti Regentis Cancellariam.

Item
dubitationem ortam ex illis verbis eiusdem quarti capituli, ibi ad
colligendum, & refferendum tantum, &c. an scilicet super
intermedijs Relator solus prouidere poterit, cum tantum
ad colligendum, & refferendum ei commissa causa fuerit: &
nihilominus dispositum videatur, in cap. 13. Pragmaticae, ibi, a
sententijs vero interloquutorijs, quae per Relatores proferrentur,
&c. licere Relatoribus interloquutorias proferre. Videtur etiam
in causis arduis, & magni ponderis, pro diffinitiua committi
debere duobus, pro relatione facienda: & causas minores centum
librarum Barchinonensium, quae suis in casibus Doctoribus
Regiae Audientiae committi poterunt, pro faciliori expeditione ad
decidendum etiam comiti debere eidem relatori qui extra Audientiam,
sententiam faciat: postquam in secunda instancia ad Regiam Audientiam
supplicari poterit, ne per causas minimas in prima instancia Regia
Audientia occupetur, sic duximus declarandum. Quod verba illa, ad
colligendum, & refferendum tantum, non sunt posita ad
excludendum, quin super intermedijs Relator prouidere possit vel
solus, vel facta relatione in Regia Audientia, si ei videbitur, vt in
cap. xiij. dispositum reperitur: sed tantum fuerunt posita ad
excludendum, quod non cenceatur eis commissa decisio totius causae,
nisi specialiter concluso processu commissio eisdem fiat ad
decidendum. Quia causae minores, centum librarum non possunt evocari
ad Regiam Audientiam, sed sunt tractandae coram Ordinarijs; pro ut
est iam dispositum per nostram Pragmaticam, ideo cessat dubitatio.

Insuper
quia dubitatum fuit super illis verbis capit. vj. dicte nostrae
Pragmaticae, ibi & tam pro prima, quam secunda instantia &c.
intelligantur, quod vnico salario proferantur due sententiae
diffinitiuae, scilicet in prima instantia vna, & in secunda alia:
quia videtur absonum, & res insolita, dictisq; Consiliarijs,
valde grauosa; an vero intelligantur, vt pro qualibet sententia suum
recipiatur salarium, dummodo non excedat quinquaginta libras; quod
videtur, cum sint instantiae diuersae. Dicimus, & declaramus,
quod verba predicta non admittunt dubium propositum, vt pro vnico
salario quinquaginta librarum debeant ferri duae sententiae; scilicet
in prima, & secunda instantia; sed alium sensum recipiunt;
scilicet quod salarium sit vniforme in prima, & secunda,
instancia, hoc est quod tantundem salarium recipiant, & solui
habeat pro sententia ferenda in causa appellationis quantum solutum
fuerit in prima instantia. Ita tamen, quod in prima quam in secunda
instantia non possit excedere summam quinquaginta librarum, & sic
aequalitati, & non vnitati salarij fuit provisum;
& sic pro qualibet sententia, non recipiantur vltra qvinquaginta
librae.

Item
quia super estimandis salarijs, visum fuit inconueniens quod
remittatur aestimatio alteri, quam Relatori, aut Regiae Audientiae
cum de eo tantum extet Priuilegium quod Regius Procurator cum vno ex
Iuratis, cognoscant super excessiui te salarij, de qua aliquis contra
aliquem Iudicem conqueratur. Sancimus, & declaramus, quod super
incertitudine, & estimatione salariorum, siue super quantitate,
siue super excessu dubitari contingat, obseruetur quod dispositum
est, per dictum Regium Priuilegium.

Super
alio praeterea dubio quod ex eiusdem capituli, verbis propositum
fuit, ibi, dictaque salaria diuidi, & distribui volumus
aequaliter inter dictos Consiliarios, &c qui scilicet intelliguntur
isti Consiliarij, quia omnes sex Doctores Consiliarios appellauit
Regia Pragmatica: & de omnibus (omnibcs) sex, Regiam
audientiam constare sanciuit. Et de Regente Cancellariam an is
particeps erit; quia etiam sibi causas ciuiles committet, & in
omnibus causis decidendis interueniet. Iudex vero Regiae Curiae, &
Fisci aduocatus, nullam causarum ciuilium commissionem habere
poterunt, vt in Regia Pragmatica disponitur. Nec ludex Regiae Curiae
in ciuilibus causis tractandis, & decidendis continuus esse
poterit: & videtur inaequalitas maxima, quod qui non laborat in
ciuilibus causis, de illorum salariis manducet. (manduca)

Item
an diuidentur ante difinitiuam; salaria interloquutoriarum, saltem
vim diffinitiuae habentium. Sic duximus prouidendum, & sancimus,
ac ordinamus, quod ad salariorum partem,
quae inter Consiliarios diuidi, & distribui aequaliter prouisum
est, admittendi sunt Aduocatus Fiscalis, & Iudex Curiae; quibus,
licet commissiones causarum ciuilium fieri prohibitum
sit, impositum est tamen, onus votandi in dictis causis ciuilibus,
earum tractatibus interessendi: cum a negotiis criminalibus vacabunt.
Atque ita cum duplici munere fungantur, aequum visum est, vt
emolumentis vtriusque generis causarum vtantur, & fruantur. Nec
de Regente Cancellariam dubitandum fuit, cum, & ipse inter
Conciliarios, seu de Conciliariis sit: & nulla ratione a dictorum
salariorum participatione aequali, excludi debuerit. Quibus etiam
consequutiue accidit, quod salaria interloquutoriarum vim
diffinitiuarum habentium, etiam ante diffinitiuam prolatarum, optimo
iure diuidi, & distribui inter predictos sex Consiliarios
possint; cum quo ad eas, dici iure possit, Relatores functos
fuisse suis officiis.

Vlterius
etiam, quia ex verbis illis vij. capituli dictae nostrae Pragmaticae,
ibi: super quo nostri Regentis Cancellariam conscientiam, &c.
dubitatur quo modo potest onerari, super iis concientia Regentis
Cancellariam, cum is non habeat, nec habere potest notitiam omnium
causarun, nec earum antiquitatem: forsan congruentius esset,
quod quilibet Relator
haberet memoriale suarum causarum, & earum antiquitatum, ac
qualitatum. Sancimus, & ordinamus quod quilibet Relator habeat
librum, in quo continuet suo ordine processus omnes, postquam fuerit
conclusum in causa, vt in Cathalonia obseruatur: facta
distinctione inter causas summarias, & plenarias, vt sic ad
antiquitatem causarum possit haberi respectus, qualis de iure, vel
alias habendus erit: de quibus habita notitia per Regentem
Cancellariam, iustem conscientiam eius, cui praecipue cura
administrationis iustitiae per Regem commissa est oneratur.

Ad
dubium praeterea resultans ex verbis, viij. capituli eiusdem
Pragmaticae, ibi eadem die, & hora redigi volumus, &
continuari, &c. Nunquid si aliquis, seu aliqui ex Doctoribus Regijs,
qui forsan contrarij voti fuerint, velint votum suum afferre in
scriptis, cum suis motiuis, quod forsan, nisi in studio camerario
ordinari non poterit: aut forsan Relator, cui conclusionem ordinare
incumbet cum suis motivis, maius tempus postulabit, sit eadem die, &
hora post votatam causam, adimplere nequibit. Sic duximus
respondendum, quod ad votandum accedant Consiliari instructi; &
si omnes instructi non sint, non procedatur ad votandum. Post vota
autem voce per omnes Praestita, conclusio scribatur secundum votum
maioris partis, vt in pragmatica continetur. Quod si aliquis ex
Consiliarijs votum suum motiuis in scriptis tradere voluerit, poterit
postea illud Secretario Consilii tradere: qui illud conclusioni iam
factae interferat: nam hoc non repugnat, quin instrumentum de
conclusione antea receptum habeatur pro perfecto, & ita in
Cataloniae Rota obseruatur.

Super
eo vero quod ex verbis eiusdem capitis, ibi, de quo secreto tenendo,
&c. visum fuit proponentibus, idem statuendum fore de omnibus qui
in Regia Audientia seu Consilio Criminali interesse debeant, vsque ad
Locumtenentem Generalem inclusiuem, alias non videtur sufficienter
prouisum. Sancimus, prouidemus, & declaramus, quod secretum per omnes
qui in Consilio Criminali, vel Regia Audientia Ciuili interfuerint,
obseruari debet, sub poenis a iure, & alias statutis; de quo
iuramentum praestari habeant Scribae, & Secretarij, vt prouisum
fuit. Quo vero ad Locumtenentem Generalem, & Regios Consiliarios,
non est opus alio iuramento quam eo, quo astricti sunt in ingressu
officiorum: in quo etiam obseruantia Secretarij includitur.

Praeterea
cum ex verbis xij capituli eiusdem Pragmaticae, ibi: si fuerint
reuocatoria ad nos &c. dubium ortum fuerit, an intelligatur etiam
de causis quantumcunque minimis, quae per appellationem aut alias in
Regia Audientia ventilatae fuerint, & decisae; quia videtur
maximum inconueniens, cum sine periculo, & magnis expensis non
detur aditus ad supremum
Regium Consilium. Ideoque tali in casu, vsque ad certam quantitatem
videtur disponendum, & ordinandum quod stetur posteriori
sententiae, tamquam latae cum maiori examine,
& discutione. Sancimus, & declaramus, quod nulla appellatio
possit interponi ad nos, & nostrum Sacrum Supremum Regium
Consilium, etiam si secunda sententia fuerit revocatoria
nisi in causis excedentibus termille libras monetae
Maioricen.

Item
aliam dubitationem ex verbis eiusdem xij. capituli ortam, ibi: dum
dicitur, quibusuis litigantibus, si ipsi voluerint, &c. An
scilicet intelligatur vtraque parte volente, an vero sufficiat
alteram partem id velle, quod causa supplicationis ad Supraemum
Consilium trahatur. Declarantes sancimus, quod sufficit, quod pars
quae subcubuit, velit supplicationis causam ad Sacrum Supraemum
Regium Concilium trahere; in causis summam, seu valorem trium mille
librarum monetae Maioricensis excedentibus.

Super
eo etiam dubio quod ex verbis, xiij. capituli dictae nostrae
Pragmaticae, ibi, ad deducendum, & allegandum, & ibi,
deducere, & probare, &c. propositum fuit, scilicet, quid si
sit interloqutoria, seu supplicationis causa, quae de iure communi, &
iuxta Regni Ordinationes ex eisdem actis est decidenda. Sancimus,
ordinamus, & declaramus, quod seruentur super his Ordinationes
Regni.

Insuper
etiam, quia dubitatum fuit, an capitulum xvj. dictae nostrae
Pragmaticae intelligatur, ne causae minores centum librarum
Barchinonensium, evocentur in prima instantia tantum cum videatur
causas appellationum ratione superioritatis, ad Regiam audientiam
euocari debere; etiam minores, & sine alia qualitate: & tam
appellationum ab interloqutoriis, quam difinitiuis Baiuli, &
Vicarii; & prout in curia gubernationis solitum est fieri. Sic
duximus declarandum, & sancimus, & declaramus, quod de causis
primae instantiae tantum disponitur in dicto xvj. capite, vt non
possint ad Regiam Audientiam euocari, si minores sunt centum librarum
(menetae) monetae Barchinonensis. De causis vero appellationum
quarumcumque qualitatum existant, non est dubitandum quod in Regia
Audientia tractandae sint; (cruz) nisi Priuilegio speciali
inferioribus earum cognitio concessa fuisset; vel prohibeatur
appellatio, & dicta Priuilegia obseruentur.

Item,
quia dubitatum fuit, * quod praedictum capitulum xvj. solum disponat
de causis minoribus centum librarum curiarum Baiuli, & Vicarii
non euocandis, & sine qualitate: quid de causis curiarum aliorum
Baiulorum partis forensis, cum praetendatur de illis nihil fuisse
dispositum.

Et
quis pauper reputabitur, vt eius causa evocari possit: & qua
forma vtendum erit, vt id dicernatur. Sancimus, & declaramus,
quod id quod dispositum fuit eo capite, de non euocandis
causis minoribus centum librarum, Ciuitatem, & totum Regnum
Maioricarum comprehendit expresse. Et super prohibitione, &
admissione qualitatum ex quibus causae maiores
euocari poterunt, remittitur arbitrio Relatorum, & Regiae
Audientiae, iuxta iuris dispositionem.

Insuper,
& vltimo cum super dispositis in xvij. capitulo dictae nostrae
Pragmaticae dubitatum fuerit, an in Audientia verbali Locumtenens
Generalis cognoscet de causis arduis, magni perderis, & iuris,
vel facti indaginem requirentibus, & an a provisionibus, seu
sententijs, tam quae proferuntur in dicta Audientia verbali
Locumtenentis Generalis quam dicti Regentis, licebit ad regiam
Audientiam supplicare: idque, indistinctae in omnibus causis, etiam
minimis: & an in dictis Audientiis uerbalibus tractari poterunt
omnes causae quarum capax erit etiam Curia Vicarii, & baiulorum
forensium videlicet coram Locumtenente generali sine limitatione
quantitatis: & in Audientia Regentis Cancellariam,

vsque
ad viginti libras Barchinononses, prout in Regia Pragmatica
disponitur. Sanctimus, prouidemus, & declamus, quod cognitio
causarum verbalium que Locumtenenti Generali
singulis diebus veneris committitur ad subuensionem pauperum,
viduarum, pupillorum, & aliarum miserabilium personarum,
introducta fuit vt absque sumtibus, summarie
iustitiam consequi possint. Nec fuit intentionis nostrae nec est,
causas quae requirant altioraem indaginem aut aliam extrinsecam
cognitionem, summario iudicio committere. A sententijs autem quae in
dicto verbali iudicio per dictum nostrum Locumtenentem generalem
proferentur, liceat suplicare ad Regiam Audientiam, demptis iis quae
in causis minimis ferentur. Volumus tamen sanctimus, & ordinamus,
ac etiam declaramus, quod cognitio dictarum causarum verbalium fiat
secundum consuetudinem, Priuilegia, & Franchesias curiarum
Vicarii, & Baiuli, & aliorum tribunalium dicti Regni; quibus
nullatenus intendimus praeiudicare.

Ne
itaque super praemissis amplius haesitetur, & vt dicta nostra
Pracmatica sanctio suum debitum fortiatur effectum, Reuerendum in
Christo patrem Episcopum Maioricen. & alias Ecclesiasticas
personas Regni praedicti Maioricarum, & Insularum eidem
adiacencium requirimus, & hortamur; Spectabili vero Magnifico, &
dilectis Conciliariis, Locumtenenti, & Capitaneo generali nostro
in dicto Regno, Regenti Cancellariam, Doctoribus dictae Regiae
Audientiae, Regio Procuratori, Fiscique aduocato, ac iudici Regiae
Curiae, gerentibusque vices nostri generalis Gubernatoris in
praefatis Insulis Minoricarum, & Euicae; & Baiulis, Vicariis,
subbaiulis, subuicariis, Alguaziris, Virgariis, & Portariis,
Magnificis quoque Militibus, Richis hominibus, Iuratis, etiam
Conciliis, & vniuersitatibus dicte Ciuitatis Maioricarum, &
aliorum oppidorum, & villarum regni, & Insulatum praefatarum,
ceterisque officialibus, & subditis nostris maioribus, &
minoribus in dicto Regno Maioricarum, & Insulis adiacentibus
constitutis, & constituendis, ipsorumqve officialium
locumtenentium seu officia ipsa regentibus, praesentibus, &
futuris, dicimus, praecipimus, & iubemus ad incursum nostrae
Regiae indignationis, & irae, poenaeque florenorum auri Aragonum
trium mille nostris Regijs inferendorum aerarijs, priuationisque
officiorum, quod praesentem nostram declarationem, quam etiam
Pragmaticae sanctionis praedicte partem esse, & eiusdem vim,
robur, ac efficaciam obtinere decernimus, & omnia, & singula
in ea contenta teneant firmiter, & obseruent, tenerique, &
inuiolabiliter obseruari faciant per quos deceat, cauti secus agere
fieri ve permittere ratione aliqua seu causa, si dicte Ecclesiasticae
personae nobis morem gerere, coeteri vero officiales, & subditi
nostri, prater irae, & indignationis nostrae incursum, poenam
praeappositam cupiunt evitare. In cuius rei testimonium praesentem
fieri iussimus nostro Regio communi Sigillo a tergo munitam. Datis in
Aranjuez, die xxv mensis Apprilis, Anno á Natiuitate Domini.
M.D.l.xxij.

                                            YO
EL REY.

Vt. Don Berñ. Vicecancel. Vt. Loris Regens.

Vt
Comes. G. Thes.

Vt.
Campi Regens. Vt. Sapena Regens.

Vt.
Talayero, pro Conser. Generali.

Morella, 1251, enero, Jaime I

1251, gener 19. Morella

Jaume I regula la forma de neteja, conservació i reparació de les séquies i els assuts del terme de València.

Jaime I regula la forma de limpieza, conservación y reparación de las acequias y los azudes del término de Valencia.
Chapurriau: Jaime o Jaume primé regule la forma de llimpiesa, conservassió y reparassió de les séquies y los assuts del terme de Valénsia. 

Arxiu de la Corona d'Aragó. Barcelona. Cancelleria. Còdex 9 de la Casa Reial, ff. 12v-13r. Còpia simple de principis del segle XIV

V. Garcia Edo. Llibre de Privilegis de València. València 1988, doc. 28

Noverint universi, quod nos Iacobus, Dei gratia rex Aragonum, Maioricarum et Valencie, comes Barchinone et Urgelli et dominus Montispesulani, per nos et nostros concedimus et statuimus imperpetuum, quod cequiarum condiciones sive cequiarii civitatis Valencie et eius termini, semel in anno de solo ad solum ex toto et funditus purgent cequias, et ultra dictam purgacionem purgent eas de erbis semel quolibet anno, et non redeant ad aquam in cequiis quousque iurati vel eorum substituti viderint si sufficienter cequie fuerint mundate modo predicto, et semel in anno faciant brachallos mundari de solo ad solum, ab heredibus habentibus hereditates contiguas ipsi bracallis.

Et per quod partitores omnes aquarum faciant et rehedificent ipsi cequiarii secundum modum statutum et forman pristinam, et quod pontes, per quos non transierint aliqui, nisi habentes hereditatum, faciant rehedificari ab heredibus hereditatum ad quas hitur ad pontes ipsos, et quod rupturas cequiarum rehedificent cequiarum, secundum modum et formam et statutum pristinum.

Et si rupta fuerit resclosa reparent eam ipsi cequarii infra octo dies in estate, secundum formam, statutum ad modum pristinum, et non accipiant a fanechatas ortorum vel vinearum, nisi secundum quantitatem iovatarum in quibus panis seminatur, et in vendiote cequiarum que facta fuerit eis simper exprimatur quantum debeant accipere pro qualibet iovata terre ab illis, et que cequias vel cequiarum filiarías diruent vel aliqua dimitent ire indebite, et non redierunt aquam ad matrem tempore quo debuerint, sive non fuerint eis necessaria, exigant et extorquiant penas constitutas in consuetudine, et distringant hereditarios quod mundent braccallos semel in anno et nisi infra diem cequiariis eis assignata mundaverint, cequiarii mundent eosdem braçallos et habeant heredibus duplum mundacionis.

Et si hereditarius qui regabit vel non rigaverit vel alias proiceret aquam in viis, solvat V solidos et restituat dampna passo quadam fuerint transeuntibus vel quibuslibet aliis hereditari cum distringant et pignorent, ad cognicionem iuratorum et sine curia, cequiarium, si non miserit aquam sufficientem in cequiam, dum possit eam accipere et invenire in Godalaviar.

Et si non mundaverit cequiam de solo ad solum et de erbis pro ut supradicitur, et sic mundata, si non hostenderint, et eam iuratis antequam redeant aquam in marem.

Et si non fecerint mundari braçallos, sicut dictum est.

Et si non prohibuerit quod non effundatur aqua in viis publicis.

Et si non reffecerit franctionis et partitores aquarum modo predicto.

Cequiarii in super qui cequiam extrahent de encanto vel alias cequiarum detentores, iurent et obligent bona sua antequam recipient cequias, ut faciant et compleant et compleri faciant omnia supradicta.

Datum Morelle, XIIII kalendas febroarii anno Nativitatis Domini Mº. CCº. quinquagesimo.

Signum Iacobi Dei gratia regis Aragonum, Maioricarum et Valencie, comitis Barchinone et Urgelli, et domini Montispesulani.

Testes sunt, Petrus Cornelli, Carrocius Alaman, Guillelmus de Montecatheno, Guillelmus de Angularia, Ferrarius Garces de Roda.

Signum Guillelmi ça Rocha, qui mandato domini Regis pro Guillelmo Scribe notario suo, hec scribi fecit loco die et anno prefixis.

Universitat Jaume I. Castelló. Arxiu Virtual Jaume I -http://www.jaumeprimer.uji.es
Document nº 001865